Inżynieria konstytucyjna w pokomunistycznych przemianach ustrojowych

While there is a wealth of studies on selected aspects of economic and political transitions from communism, there are few, if any, analyses of the emergence of new political orders in terms of constitutional engineering, i.e. the adoption of the meta-rules governing the rules defining both the political structure and determining underpinnings of the ordinary law-making process. The paper begins with the review of menu of institutional choices related to type of government, electoral system and vertical organisation of the state and their impact on performance as reported in political science and constitutional political economy literature. It is posited that the binary outcome: democracy vs. autocracy is a function of two variables assuming two values: society (weak vs. autonomous sovereign citizen) and communist establishment (strong vs. weak). A strong communist state at the initial state of transition produces autocratic outcomes although proximity to Brussels may change political trajectory whereas a strong autonomous society generates trajectory leading to democracy. Surprisingly, the choice of the rules of political game bore little resemblance to what literature might suggest: ordinary political struggle has determinedthe choice of institutions with constitutions as a legal act being the result rather than a product of conscientious intellectual design. JEL: A10; A12; B25; P10; P20; P21; P30

Przedmiotem artykułu są pokomunistyczne przemiany ustrojowe rozpatrywane w perspektywie politologii i ekonomii politycznej konstytucjonalizmu. Pierwsza część dotyczy występujących w literaturze założeń teoretycznych oraz hipotez empirycznych. Nacisk położono na wybór typu rządów, rodzaju ordynacji wyborczej i organizacji pionowej państwa. Część druga proponuje model teoretyczny służący wyjaśnieniu dróg przemian ustrojowych i ich skutków. Zawiera on czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Wśród pierwszych główną rolę odgrywa stopień zdominowania społeczeństwa przez komunistyczne monopaństwo: im jest większy, tym wyższe prawdopodobieństwo ustroju autorytarnego. Czynnik zewnętrzny to położenie kraju w stosunku do Zachodu (Bruksela) lub Wschodu (Moskwa): bliskość Moskwy podnosi prawdopodobieństwo opcji autorytarnej. Analiza strategii przemian ustrojowych skupia się na wyborze typu rządów oraz ordynacji wyborczej. Efekty transformacji mierzone są za pomocą zagregowanego indeksu ustroju politycznego. Uzyskane rezultaty odbiegają od przewidywanych na podstawie teorii przedstawionej w pierwszej części artykułu. JEL: A10; A12; B25; P10; P20; P21; P30