ARCHITECTURE AND LABOR. HERITAGE OF PRAGA IN WARSAW AS A LEGACY OF ECONOMIC DEVELOPMENT

Architecture and urban spatial patterns are shaped by complex processes, consisting of cultural, social and economic factors. A city adapts to the needs of its stakeholders by constantly re-modeling its space and built environment, within the framework of the existing legal, technical and financial restrictions. Thus, the city components encompass protected heritage as well as the desire or need to change, rebuild, expand and construct new buildings and create new solutions in urban planning. In the history of European cities, for many centuries, existing buildings and sites were treated primarily as an environment that should be used to best meet the current needs. Today, we perceive the inherited urban environment as an important testimony of the past, a precious heritage that should be preserved, and should remain at least partly unchanged. To what extent and what should be preserved and protected and what can or should be dismantled or reconstructed is the subject of several discussions, both ideological and practical, of a general and a specific nature. This paper’s goal is to contribute to this broad and multi-fold debate. It presents an interdisciplinary point of view in which architectural and urban heritage is a tangible representation of an intangible heritage related to labor and economic development. To illustrate this perspective, the Praga-Północ (Praga North) district in Warsaw was chosen, a traditionally industrial, workers’ and trade-craft district, which today is subject to far-reaching changes. The paper draws attention to architecture as a record of changing factors of socio-economic development.

Architektura i układy przestrzenne miast kształtują się w wyniku złożonych procesów kulturowych, społecznych i gospodarczych. Miasto dostosowuje się do potrzeb swoich mieszkańców i użytkowników przez ciągłe zmiany środowiska zbudowanego, w ramach możliwości prawnych, technicznych i finansowych. Zatem chęć ochrony przeszłości łączy się z potrzebą zmiany, przebudowy i poszukiwaniem nowych rozwiązań. W historii europejskich miast przez wiele wieków istniejące budynki i miasta traktowano przede wszystkim jako środowisko, które powinno jak najpełniej odpowiadać bieżącym potrzebom. Dzisiaj zasoby miasta są dla nas zapisem przeszłości, cennym dziedzictwem, które powinno zostać zachowane, przynajmniej częściowo, w niezmienionej postaci. W jakim stopniu i co powinno w mieście, architekturze i przestrzeni być zachowywane i chronione przed zmianą, a co może lub powinno być zmieniane jest przedmiotem wielu dyskusji zarówno o charakterze ogólnym, jak i praktycznym, szerokim lub dotyczącym poszczególnych przypadków. Niniejszy artykuł stanowi głos w tej szerokiej i wielowątkowej dyskusji. Zaprezentowano w nim interdyscyplinarny punkt widzenia, w którym dziedzictwo architektoniczne i urbanistyczne stanowi materialny znak dziedzictwa niematerialnego, związanego z pracą i rozwojem gospodarczym. Dla zilustrowania tej perspektywy wybrano dzielnicę Praga-Północ w Warszawie – tradycyjnie przemysłową, robotniczą i handlowo-rzemieślniczą, która dzisiaj podlega daleko idącym zmianom. W artykule zwrócono uwagę na architekturę jako zapis zmieniających się czynników rozwoju społeczno- -gospodarczego.