Der Tod als Tabu oder der Tod beim Namen genannt? Zu wörtlichen und euphemistischen Todesbenennungen in Wiener Todesanzeigen aus dem 19. Jahrhundert

Todesanzeigen als eine stark kulturell geprägte Textsorte sind Träger von Todesbildern, denen die für die jeweilige Sprach- und Kulturgemeinschaft charakteristischen Denk- und Verhaltensmuster zugrunde liegen. Diese konzeptuellen Bilder des Ablebens kommen in historischen Anzeigen insbesondere in der Auswahl von Todesbenennungen zum Ausdruck, die der Mitteilung der Todesnachricht dienen. In dem Beitrag untersuchen wir neutrale und euphemistische Bezeichnungen für das Ableben in Wiener Todesanzeigen aus dem 19. Jh. Dabei fällt das Schwergewicht auf die Identifizierung verschiedener Typen von Todesbenennungen, die im 19. Jh. in Texten der Trauerpost auftreten, wie auch die Darstellung von Zusammenhängen zwischen statistischen Präferenzen für die Auswahl bestimmter Bezeichnungen für das Ableben und kulturspezifischen Konzeptualisierungsmustern, die zur jeweiligen Zeitperiode im kollektiven Bewusstsein von Mitgliedern der Wiener Gesellschaft verankert sind.

Nekrolog jako jeden z ważniejszych gatunków tekstu, z jakimi stykamy się w komunikacji publicznej na temat śmierci, jest nośnikiem obrazów i wzorców kulturowych związanych z umieraniem zakorzenionych w świadomości zbiorowej danej społeczności. W niniejszym tekście autorka dokonuje analizy neutralnych i eufemistycznych określeń odnoszących się do śmierci w wiedeńskich nekrologach z 2. połowy XIX w. Celem prowadzonych badań jest zidentyfikowanie typów wyrażeń językowych służących do oznaczenia umierania występujących w zgromadzonym materiale oraz wyodrębnienie czynników, w szczególności czynników kulturowych, determinujących preferencje statystyczne w doborze słownictwa związanego ze śmiercią na poszczególnych etapach rozwoju gatunku tekstu ,nekrolog’ w 2. połowie XIX w.

Obituaries belong to the most important text types in the public communication about death, which is the reason why the choice of language means in these texts reflects culture-specific conceptual patterns connected with dying, characteristic for the particular language and culture community. In this paper, we analyse the neutral and euphemistic vocabulary referring to the act of dying in 19th century obituaries from Vienna newspapers. The main focus of our attention lies on identifying the types of expressions for death occurring in the collected corpus as well as describing the relationship between observed statistical preferences for the use of particular neutral and euphemistic expressions and the culture-specific conceptual patterns, typical of the 19th century community of Vienna.