Freire versus Foucault: plantacje, niewolnictwo i pedagogika rzeczy

Zasadniczym celem artykułu jest dokonanie porównania filozofii wychowania Paula Freirego i Michela Foucaulta na przykładzie akcji alfabetyzacyjnej w Demokratycznej Republice Wysp Świętego Tomasza i Książęcej (STP). Używając archeologii wiedzy autor zamierza odkryć warstwy tekstualne. Pierwsza z warstw zawiera analizę tekstów (z początku XX wieku), jak raporty na temat warunków pracy w quasi-niewolniczym systemie w portugalskich plantacjach oraz odpowiedzi publikowane przez portugalskich plantatorów. Organizacja pracy oraz opisy rdzennych robotników z tego okresu są zbliżone do Foucaultowskiej koncepcji nadzorowania i karania. Druga z warstw zawiera analizę tekstów z Freirowskiej akcji alfabetyzacyjnej. Jednakże użycie koncepcji Foucaultowskiej do analizy tekstów z podręczników z okresu akcji alfabetyzacyjnej pomniejsza sens pedagogiki emancypacyjnej. W konkluzji autor stara się oddalić – z pragmatycznego punktu widzenia – możliwą krytykę koncepcji Freirego przy pomocy koncepcji Foucaulta, znajdując rozwiązanie w emancypacyjnej pedagogice rzeczy.

The main purpose of this article is to compare Paulo Freire’s and Michel Foucault’s philosophies of education using the example of basic literacy campaign at the Democratic Republic of São Tomé and Príncipe (STP). Using the archaeology of knowledge, the author intends to discover certain textual layers. The first layer (from the beginning of the 20th century) includes reports on labour conditions in the quasi-slavery system in Portuguese plantations and the answers published by Portuguese platnation owners. The organisation of labour and descriptions of native workers from that period are similar to Foucault’s concept of discipline and punishment. The second layer contains texts from Freire’s basic literacy campaign and it shows that using Foucault’s concept to analyse handbooks from the basic literacy campaign diminishes the meaningfulness of emancipatory education. In conclusion, the author attempts to decline – from the pragmatic point of view – the possible critique of Freire’s concept with the use of Foucault’s concept by finding the solution in emancipatory thing-centred pedagogy.