Kariera zawodowa nauczycieli w warunkach przemian w systemie edukacji: zarys stanu badań

Przemiany ekonomiczne i społeczno-kulturowe generują na rynku pracy nowe wyzwania dla przedstawicieli wielu profesji, w tym dla nauczycieli. Poziom rozwoju gospodarczego, postęp technologiczny, stopa bezrobocia, sytuacja demograficzna czy modele życia społecznego odpowiadają za sposób myślenia człowieka o pracy, kreują warunki, w których przychodzi mu realizować swoje aspiracje zawodowe, co w dłuższej perspektywie czasowej ujawnia się w typach kariery. Jak wskazują studia literatury, jedne z największych zmian w dynamice i charakterze przebiegu zawodowych biografii obserwuje się w tych profesjach, których funkcjonowanie pozostaje w ścisłej zależności od zmian systemowych. W przypadku nauczycieli wynikają one przede wszystkim z rozporządzeń określających zasady ich awansu oraz z reform systemu edukacji. W rezultacie, z jednej strony przepisy szczegółowo regulują ścieżkę rozwoju zawodowego nauczycieli, a tym samym sprzyjają przyjmowaniu przez nich jednego sposobu realizacji kariery. Z drugiej strony reorganizacja sieci szkół, wdrażanie nowych planów i programów wynikających z reformy szkolnictwa wpływają na zmiany w zapotrzebowaniu na nauczycieli określonych przedmiotów szkolnych - w tym podstaw przedsiębiorczości - i wymuszają na nich konieczność przyjmowania różnorodnych strategii budowania kariery po to, aby utrzymać zatrudnienie. Celem autorki artykułu jest przedstawienie wyników badań literaturowych, dotyczących teorii konstruowania kariery oraz typów karier zawodowych nauczycieli, rozpatrywanych zarówno w ujęciu profesjonalizmu zawodowego, jak i w kontekście uwarunkowań edukacyjnego rynku pracy. Postawiony cel o charakterze przeglądowo-syntetycznym powoduje, że artykuł ma charakter teoretyczny, poddający dyskusji wyniki studiów literatury krajowej i zagranicznej na podjęty temat.

Economic, social and cultural changes generate new challenges on the labour market for the representatives of many professions, including teachers. The economic development, technological advancement, unemployment rate, demographic situation and social life models correspond to an individual’s attitude towards work and create conditions in which they pursue their professional aspirations. In the long term, the situation is reflected by career paths. The literature review shows that the most significant changes in the dynamics and type of career paths are visible in those professions that are strongly correlated with systemic changes. In the case of teachers, they result primarily from legal regulations that define the conditions of promotion and reforms of an educational system. Consequently, on the one hand, the law specifically controls the professional career path of teachers and at the same time makes the career path model uniform for the entire profession. On the other hand, restructuring process in the school network, and implementation of new plans and curricula as a result of educational reforms have an impact on the demand for teachers of certain specialties, including teachers of entrepreneurship, compelling them to take on a variety of career paths necessary to keep their job. These processes are clearly worthy of academic analysis because the quality of teachers’ work, closely related to their career path, plays a fundamental role in developing social capital.The objective of the paper is to present the results of the literature review regarding career structure theories and teachers’ professional career paths analysed both through the prism of professionalism and the situation on the educational labour market. The synthetic nature of the study makes the paper a theoretical discussion which analyses the results of both the Polish and foreign literature review in the chosen area of study.