Niebroniony przez Niemców Słupsk poniósł podczas wojny bardzo poważne straty. Zmieniły one na zawsze zabudowę miasta. Mieszkańcy – dawni i nowi, Niemcy i Polacy – od kilkudziesięciu lat zadają pytanie: kto zawinił, skoro walk nie było? W historii Słupska pod redakcją Stanisława Gierszewskiego – do dzisiaj podstawowej syntezie dziejów miasta – napisano, że Słupsk został zniszczony w marcu 1945 r. w około 25-30% w wyniku walk czerwonoarmistów z Niemcami; boje te opisano. W okresie PRL w tle tych nieprawdziwych stwierdzeń istniała „historia szeptana”, przekazywana z ust do ust. W jej wykładni to Sowieci podpalili niebroniony Słupsk kilkanaście godzin po zajęciu miasta. Wniosek ten wyprowadzano ze wspomnień Niemców, polskich pionierów Słupska oraz historiografii zachodnioniemieckiej. Od upadku komunizmu wersja „szeptana”, coraz dokładniej opisana i uzasadniona, została powszechnie przyjęta. Przyjmowano ją z goryczą, bo Słupsk, uchodzący za jedno z ładniejszych miast pomorskich, „mógł ocaleć”, jego zniszczeń nie uzasadniały działania wojenne. Kładziono to na karb „zdziczenia Sowietów”.
Do zmiany tego przekonania skłaniają wspomnienia Niemców publikowane w latach 50. XX wieku w czasopiśmie „wypędzonych” słupszczan, „Stolper Heimatblatt”. W numerze 6 ukazał się tam list Margarety Dähling. Widziała opisywane wydarzenia, była w centrum Słupska, gdy zaczęło płonąć. I opisała rzeczy zaskakujące, stojące w sprzeczności z powszechnie przyjętymi wyobrażeniami. Wydarzenia w Słupsku, tuż po wkroczeniu Sowietów mogły mieć bardziej złożony przebieg, a sprawcy – inne od zakładanych motywacje.
Hipoteza postawiona w tym artykule, po uwzględnieniu wspomnianej relacji niemieckiej, jest następująca: Słupsk zaczął płonąć nocą 7/8 marca w wyniku niemieckiego wysadzenia mostów, jeszcze przed wkroczeniem Sowietów. Niemcy zastawili w Słupsku pułapkę na czerwonoarmistów, w kamienicach Starego Rynku (Markt Platz). Wieczorem 8 marca, gdy Sowieci byli w mieście już kilkanaście godzin, nastąpił wybuch niemieckich materiałów wojskowych na Starym Rynku. Nie wiadomo z jakiej przyczyny, ale prawdopodobna jest detonacja dokonana przez Niemców. W wyniku wybuchu nastąpiły dalsze pożary, a następnie Sowieci przystąpili do systematycznych podpaleń, z zemsty lub aby detonować kolejne możliwe pułapki i zdusić możliwy opór. Metodyczność podpaleń i zaangażowanie całych pododdziałów wskazuje jednak na drugi motyw. Zniszczeń dopełniły przemarsze przez miasto 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej Armii Czerwonej, idącej z Koszalina do Gdańska. Jeśli hipoteza ta jest prawdziwa, za spalenie centrum miasta odpowiadaliby i Niemcy, i Sowieci, w trudnej do ustalenia proporcji. Destrukcję miasta rozpoczęli jednak Niemcy.
Undefended by the Germans, Słupsk suffered heavy losses during the World War II, which changed forever the town’s buildings. The inhabitants, both the former and the present, the Germans and the Poles, have for decades asked who is to blame as there was no fighting? According to the history of Słupsk edited by Stanisław Gierszewski – until this day the basic synthesis of the town’s history – 25–30 per cent of Słupsk was destroyed in March 1945 as a result of Red Army fights with the Germans. These fights were described. During the Polish People’s Republic period a whispered word of mouth history existed in the background of these false statements. According to this construction, it were the Red Army soldiers who set the undefended Słupsk on fire several hours after capturing the town. Such conclusion was drawn from the memories of the Germans, the Polish pioneer settlers in Słupsk, and from the West German historiography. After the collapse of communism, the word of mouth version, more and more precisely described and justified, was commonly accepted. It was accepted with bitterness, as Słupsk, regarded one of more beautiful Pomeranian towns, “could survive”, because its devastation was not a consequence of military action. It was ascribed to the „barbarism” of the Soviets. This belief can be revised under the influence of the memories of the Germans, published in the 1950s in a journal of the “expellees” from Słupsk, „Stolper Heimatblatt”. Issue 6 contains a letter from Margaret Dähling who eye-witnessed the described events. She was in the city centre when it went up in flames. Her report is surprising, it contradicts the commonly accepted beliefs. The course of events immediately after entrance of the Soviet troops could have been more complex, and the perpetrators could have different motivation than it is assumed.
The hypothesis put forward in this article, after taking into account the aforementioned German report, is as follows: Słupsk went up in flames on the night from 7 to 8 March as a result of blowing up the bridges by the German forces, still before the Soviets entered the town. The Germans set a trap for the Red Army soldiers in the Old Market (Markt Platz) houses. On 8 March in the evening, when the Soviet troops had already been there for several hours, the German military materials exploded in the Old Market. The reason is unknown, but the detonation caused by the Germans is likely. As a result of the explosion, further fires ensued. Then the Soviets started systematic fire-raising, for revenge or to blow up further possible traps and to quell possible resistance. The methodicalness of fire-raising and the action of the whole squads point rather to the latter motive. Devastation was completed by the 1st Guards Tank Army of the Red Army marching through the city from Koszalin to Gdańsk. If this hypothesis is true, both the Germans and the Soviets should be responsible for burning the city centre in proportions difficult to estimate. However, the destruction of the town was commenced by the Germans.
