Artykuł jest cząstkowym opracowaniem porównań, jakie się pojawiają w twórczości pisarza, a zarazem zapowiedzią autorskiego tomu serii Słownictwo pism Stefana Żeromskiego – Świat zwierząt. Świat zwierząt pojmuję szeroko – jako ogół istot żywych, istniejących rzeczywiście oraz przedstawianych przez człowieka symbolicznie (wyobrażenia, symbole, pomniki, znaki zodiaku). W swoich badaniach słownictwa odnoszącego się do świata zwierząt posługuję się nie izolowanymi leksemami, lecz kontekstami, które stanowią podstawę analiz i interpretacji. Podstawę materiałową artykułu stanowią porównania występujące w Urodzie życia i w dwóch pierwszych tomach Popiołów – łącznie 124 konteksty, które ilustrują różne relacje stron. Stefan Żeromski był mistrzem porównań, co wyraża się nie tyle, i nie tylko, ich dużą liczebnością, ile przede wszystkim ich różnorodnością pod względem budowy, znaczenia oraz rozmaitością leksykalną porównywanych składników. Pisarz doskonale znał swój ojczysty język, ale też z wielką wprawą umiał korzystać z możliwości, jakie się w nim kryją, a które pozwalały mu twórczo przedstawiać opisywany świat. W porównaniach używał bardzo wielu łączników porównywania. Oprócz najczęstszych: jak, jakby, jako spotykamy w tekstach liczne inne: coś jak, coś jakby, jakoby, niby, niemal, podobny, na podobieństwo, na kształt, na obraz, lepszy od, gorszy od. Pod względem budowy członów znajdujemy w tekstach Żeromskiego porównania proste, konwencjonalne, utrwalone w języku ogólnym oraz porównania rozbudowane. W porównania rozbudowane wpisywane są różne konsytuacje, które ja nazywam kontekstami fabularnymi (rodzaj konsytuacji wewnątrztekstowej), a które nierzadko stanowią obrazy poetyckie.
The article is a partitive study of the comparisons (similes) that appear in the texts of the writer in question, and at the same time it precedes a volume from a series Słownictwo pism Stefana Żeromskiego – Świat zwierząt [The Vocabulary in the Texts Written by Stefan Żeromski – the Animal World]. The animal world, as understood here, is wide, defined as the whole of living beings, both existing in reality and depicted symbolically (images, symbols, monuments, the signs of the zodiac). While researching the vocabulary referring to the animal world the author of the article uses not
isolated lexemes but contexts, which are the basis for analyses and interpretations. The material basis of the article consists of comparisons occurring in Uroda życia and in the first two volumes of Popioły – altogether 124 contexts, which illustrate various relations of the
sides. Stefan Żeromski was a master of comparisons, which is testified not only by their large number but first of all by their diversity from the point of view of their structure, meaning and lexical
variety of components being compared. The writer knew his native language perfectly, and could skilfully take the full advantage of its potential, thanks to which he was able to create his literary world. In his comparisons the writer used many comparative conjunctions. In addition to the most frequent ones such as: jak, jakby, jako, he used many others: coś jak, coś jakby, jakoby, niby, niemal, podobny, na podobieństwo, na kształt, na obraz, lepszy od, gorszy od. From the point of view of the structure of components in the texts written by Żeromski there are simple and conventional comparisons, functioning in the language, as well as the more complicated ones. Included in the more complicated comparisons there are various consituations, which are called the plot contexts (a kind of consituation inside a text), and which – quite often – are poetic images.
