Rosyjska prawosławna krytyka modernizmu. Ad complementum książki A. Walickiego O Rosji inaczej

Lektura książki Andrzeja Walickiego O Rosji inaczej (2019) jest ważną pozycją dla polskiego czytelnika, ponieważ traktuje o istotnych kwestiach polskiej i rosyjskiej historii, ideologii opartej na filozofii i sposobie interpretowania współczesności. Walicki jest wybitnym znawcą myśli rosyjskiej i z tej perspektywy interpretuje ważne zjawiska rosyjskiej kultury. Ma do tego pełne prawo i robi to kompetentnie. Walicki w swojej książce dużo miejsca poświęca zagadnieniu modernizmu, które miało wpływ na rozwój myśli socjalistycznej i zrodzoną w jej łonie opozycyjną filozofię tzw. złotego wieku. Zamierzeniem niniejszego tekstu jest dokonanie pewnych uzupełnień do oceny tych zjawisk z pozycji rosyjskiej myśli ortodoksyjnie prawosławnej. Z punktu widzenia konserwatywnej krytyki prawosławnej, niezależnie od historycznego momentu jej formułowania, modernizm stanowi przeciwieństwo prawosławnej dogmatyki, antropologii, eklezjologii i patrystyki. Ma swoje korzenie w bizantyjskim renesansie, który przewędrował do Italii po upadku Konstantynopola. Modernizm stanowi ważny paradygmat postśredniowiecznej kultury. Jest czynny w kulturze zachodniej, a stamtąd wpływa na kulturę rosyjską. Ponieważ kultura rosyjska w szczególny sposób przywiązana jest do prawosławia, które tworzy swoisty genotyp owej kultury, modernistyczne wpływy, zakorzeniając się w tej specyficznej glebie, wywołują zgoła odmienny efekt, niż to ma miejsce na Zachodzie. Najbardziej wymownym przykładem jest absolutyzm, imperializm czy socjalizm marksowski w wydaniu zachodnim i rosyjskim. Jest to zaledwie sfera ustrojowo-państwowa, niemniej dobitnie pokazuje, że ideały moderny na gruncie kultury rosyjskiej przybierały charakter religijny, a że z natury rzeczy nie były religijne – można je umieścić w sferze „mitu”.