Idee antropogeograficzne w pracach Marii Dobrowolskiej (1895–1984)

Polish anthropogeography, especially of the interwar period, still remains one of the key periods of reference in studies of geographical variation in research patterns and approaches. These issues are especially interesting in the case of geographers, whose scientific careers were shaped by various events that changed the history of the country and the nation. The main objective of this paper is to identify the guiding concepts of the author, that on one hand formed certain unchanging theoretical and methodological stances in the Second Republic, while on the other served as a modernisation of such assumptions based on political and ideological conditions. Many works referring to the idea of social evolution (e.g. the evolution of the agricultural landscape) had not been completed or published before 1939, while post-war assumptions and conclusions were heavily influenced by the interpretations of variable social and economic structures based on Marxist ideology. This created a methodologically eclectic interpretation of transformations. The work of Maria Dobrowolska discussing the transformation of cultural landscape and the variability in settlement over the ages also adhered to this. Anthropogeography, whose ambitious goal was to strive for a holistic explanation, corresponded well with the concepts of social evolution that used the analogies of organic wholes. Geography’s emphasis on the relationship between the humans and the natural environment reinforced in geographers formed in the inter-war period the feeling that organicism was an adequate method of inquiry into social development in the context of environmental variability and spatial mobility, which was definitely visible in M. Dobrowolska’s works on the evolution of cultural landscape and settlement network, especially following World War II.

Antropogeografia polska, zwłaszcza okresu międzywojennego, pozostaje jednym z kluczowych okresów do odniesień w badaniach nad zmiennością geograficznych wzorców i podejść badawczych. Szczególnie interesująco wyglądają te kwestie w przypadku geografów, których droga naukowa warunkowana była przez różne wydarzenia zmieniające bieg historii państwa i narodu. Zasadniczym celem opracowania jest próba identyfikacji przewodnich myśli autorki o charakterze koncepcyjnym, które z jednej strony decydowały o pewnych niezmiennych postawach teoretyczno-metodologicznych ukształtowanych w okresie II Rzeczpospolitej, z drugiej zaś stanowiły modernizację tych założeń pod wpływem uwarunkowań o charakterze polityczno-ideologicznym. Wiele prac odwołujących się do idei ewolucjonizmu społecznego (np. ewolucja krajobrazu rolniczego) nie zostało zakończonych lub uwieńczonych publikacją do 1939 roku, a po wojnie na założenia oraz wnioski wpływały interpretacje zmienności struktur społeczno-gospodarczych w duchu ideologii marksistowskiej. Tworzyło to eklektyczną metodologicznie interpretację przemian. Prace Marii Dobrowolskiej w zakresie przemian krajobrazu kulturowego oraz zmienności osadnictwa w ciągu wieków miały również taki charakter. Antropogeografia, której ambitnym celem było dążenie do wyjaśniania całościowego, dobrze korespondowała z koncepcjami ewolucji społecznej operującymi analogiami organicznych całości. Podkreślanie przez geografię związku człowieka ze środowiskiem przyrodniczym wzmacniało w geografach ukształtowanych w okresie międzywojennym adekwatność organicyzmu do badań rozwoju społecznego w kontekście zróżnicowań środowiska naturalnego oraz ruchliwości przestrzennej, co niewątpliwie było cechą badań M. Dobrowolskiej nad ewolucją krajobrazu kulturowego i sieci osadniczej, zwłaszcza w okresie po II wojnie światowej.