Ciało ludzkie i miasto: poborowi w guberni warszawskiej w roku 1913

Height and Body Mass Index are anthropological measurements increasingly often used in studies on the standard of living of historical populations. This article conducts an assessment of the way in which those measurements reflect religious (Christians–Jews) and socio-economic (place of residence, profession, literacy) differences dividing the inhabitants of the Kingdom of Poland upon the eve of the Great War. The basic sources are almost 8000 measurements of 21-year old recruits from the gubernia of Warsaw. Height and BMI (Body Mass Index) in the Christians–Jews cross-section statistically differed to the disadvantage of the latter group. An equally essential impact was exerted by the place of residence. The residents of Warsaw were taller than the inhabitants of villages and small towns, but their BMI was lower; as many as 20% of Jewish recruits from Warsaw were underweight. The differentiation of height proves that the standard of living in towns was higher than in the countryside and small towns. In the case of Warsaw lower BMI could be explained by two causes: first, in past populations BMI measured not so much body fat as the muscle mass, which was higher in the villages. Second, the disproportion between height and BMI in Warsaw reflected a change in the participation of food expenses in household budgets. The moment young men became independent they probably limited food consumption and spent more on other commodities and entertainment available in large cities.

Wysokość i wskaźnik masy ciała są miarami antropologicznymi coraz częściej wykorzystywanymi w dociekaniach nad standardem życia populacji historycznych. Przedmiotem artykułu jest ocena, w jaki sposób w miarach tych odzwierciedlają różnice wyznaniowe (chrześcijanie–Żydzi) oraz społeczno-ekonomiczne (miejsca zamieszkania, zawód, stopień alfabetyzacji) dzielące mieszkańców Królestwa Polskiego u progu Wielkiej Wojny. Podstawę źródłową stanowi blisko 8 tys. pomiarów dwudziestojednoletnich poborowych z guberni warszawskiej. Wysokość ciała i BMI (Body Mass Index) w przekroju chrześcijanie - Żydzi różniły się w sposób statystycznie istotny na niekorzyść tych ostatnich. Nie mniej istotny wpływ na różnice miało miejsce zamieszkania. O ile pod względem wysokości ciała zamieszkali w Warszawie górowali nad mieszkańcami wsi i małych miast, o tyle ich BMI było niższe; aż 20% poborowych ze środowiska Żydów warszawskich cechowała niedowaga. Zróżnicowanie wysokości ciała dowodzi, że w miastach standard życia był wyższy niż na wsi i w małych miastach. Niższe wartości BMI w Warszawie wyjaśnić można dwiema przyczynami. Po pierwsze, BMI w dawnych populacjach mierzy nie tyle otłuszczenie ciała, co masę mięśniową, która była wyższa na wsi. Po wtóre, dysproporcja między wysokością ciała a BMI w Warszawie odzwierciedla zmianę udziału wydatków na żywność w budżetach. Prawdopodobnie, z chwilą usamodzielnienia się młodzi mężczyźni ograniczali konsumpcję żywności, przeznaczając więcej środków na inne towary i rozrywki możliwe do nabycia w wielkim mieście.