RZYMSCY ŻOŁNIERZE I ICH NIEWOLNICY – SPECYFIKA WZAJEMNYCH RELACJI

Pod względem prawnym w państwie rzymskim niewolnicy nie podlegali obowiązkowi służby wojskowej i nie mogli jej formalnie pełnić. Dowodzi tego stwierdzenie Eliusza Marcianusa (Aelius Marcianus), wyrażone w jego pracy o „Zasadach prawnych” (Regularia): „w Rzymie niewolnikom pod groźbą kary śmierci zabraniano każdego rodzaju służby wojskowej” – PIR2 A 215; D. 49,16,11 (Marc., 2 Reg.): Ab omni militia servi prohibentur: alioquin capite puniuntur. W rzeczywistości – a jasno ukazują to zachowane wzmianki źródłowe ‒ osoby o takim właśnie statusie nie tylko były obecne na terenie rzymskich obozów wojskowych, ale i egzystowały u boku żołnierzy, którzy byli ich prawnymi właścicielami. Co więcej, w państwie rzymskim miały miejsce sytuacje, kiedy to byłych niewolników, wyzwolonych ze zgodnej z prawem niewoli, wcielano jako żołnierzy do oddziałów wojskowych. W regulacjach prawa rzymskiego można natrafić na odwołania dotyczące niewolników, którzy byli własnością żołnierzy, służących w różnych rzymskich formacjach wojskowych. Celem niniejszego artykułu jest nie tylko przybliżenie tytułowego problemu relacji, jakie mogły łączyć Rzymian z ich niewolnikami, kiedy ci pierwsi odbywali służbę wojskową, lecz także określenie zakresu odpowiedzialności, jaką za czyny niedozwolone popełnione przez niewolników mogli ponosić ich wojskowi właściciele.

In ancient Rome slaves had no legal obligation to serve in the army, and they were not allowed to do so officially. This is borne out in Aelius Marcianus’ Regularia, which say that Ab omni militia servi prohibentur: alioquin capite puniuntur (slaves are prohibited on pain of death from rendering any kind of military service whatsoever: (Marc., 2 Reg; PIR2 A 215; D. 49,16,11). However, in practice – as extant records show – not only were slaves present in Roman military camps, but they actually attended their legal master during the latter’s military service. Moreover, there were situations when freedmen (ex-slaves who had been liberated in accordance with the legal regulations) joined the Roman army and were accorded the status of soldiers. There were regulations in Roman law concerning slaves whose masters were serving in a variety of units of the Roman forces. The aim of this article is to give an account of the relations between Roman citizens during their period of military service and their slaves, and also to determine the scope of the legal liability of the masters for any offences or misdemeanours committed by their slaves during their period of military service.