“Thou who hast sewn together this canvas.” Adam Zagajewski’s Search for the Absolute

Adam Zagajewski’s poetry proves how complex man’s relationship with the sacred can be. Despite the poet’s testimony of complete independence from established formations, including denominational ones, in his early work, when he described himself as “an atheist of both churches, non-partisan among party members, an unbeliever among believers, uncertain among the convinced” (Mogę mówić tylko za siebie [I can only speak for myself]; Oda do wielości [Ode to multiplicity], Zagajewski 1983), literary criticism has long emphasized the presence of a broadly conceived sphere of the sacred in his poetry. When reading Zagajewski’s poems, one has the impression that the sacred is permanently present, and that the poet is constantly brushing against the figure of the Absolute, while not being able (or sometimes not wanting) to fully see it. The reader even gets the impression that perhaps this may be a purposeful impossibility. For Zagajewski, an extremely important theme is circular movement, constant circling around the same issue, and a need for constant questioning. This article discusses these complex relations, proving that Zagajewski consistently reflects in on the figure of the Absolute, that the subject of his poems seeks the sacred, and that the question of the Absolute seems to be more than a poetic strategy for the author, but also a very personal dilemma. The poet died on March 21, 2021.

Poezja Adama Zagajewskiego dowodzi, jak wysoce skomplikowana bywa relacja człowieka z sacrum. Mimo świadectwa całkowitej niezależności od ustanowionych formacji, także wyznaniowych, jakie poeta dał w początkowej fazie twórczości, kiedy to określił się mianem „ateisty obydwu kościołów, / bezpartyjnego wśród partyjnych, / niewierzącego wśród wiernych, / niepewnego pośród przekonanych” (Mogę mówić tylko za siebie; List. Oda do wielości, Zagajewski 1983), w krytyce literackiej od dawna podkreślana bywa obecność w jego poezji szeroko pojmowanej sfery sacrum. Podczas lektury wierszy Zagajewskiego odbiorca ma wrażenie, że sacrum jest w nich permanentnie obecne, że poeta co rusz ociera się o figurę Absolutu, jednocześnie nie mogąc (nie potrafiąc, czasem nie chcąc) jej w pełni dojrzeć. Czytelnik odnosi nawet wrażenie, że być może jest to niemożność programowa, bowiem dla Zagajewskiego nadzwyczaj istotne znaczenie ma ruch kolisty, nieustanne krążenie wokół tej samej kwestii, konieczność ciągłego podawania w wątpliwość. Niniejszy artykuł przybliża te złożone relacje, dowodząc, że Zagajewski konsekwentnie prowadzi w swych wierszach refleksję nad figurą Absolutu, że podmiot jego wierszy poszukuje sacrum, a pytanie o Absolut zdaje się mieć dla twórcy charakter nie tylko strategii poezjotwórczej, lecz także dylematu bardzo osobistego. Poeta zmarł 21 marca 2021 r.